Trong môi trường học tập, trẻ thường xuyên hỗ trợ lẫn nhau. Một số chủ động nhờ bạn bè giúp đỡ, trong khi giáo viên cũng khuyến khích trẻ làm việc nhóm để cùng nhau tiến bộ. Tuy nhiên, không phải mọi sự giúp đỡ đều mang lại hiệu quả tích cực. Nếu việc hỗ trợ không được thực hiện đúng cách, nó có thể gây tác dụng ngược.
Hình thức giúp đỡ của trẻ
Trong một hoạt động quan sát, trẻ mầm non được nhờ giúp hai bạn khác đang thực hiện một hoạt động học tập. Trước đó, các bé được nghe rằng một bạn làm rất giỏi, còn bạn kia thì thường gặp khó khăn hơn. Khi được hỏi cách giúp đỡ, các bé có thể chọn giữa hai cách: gợi ý nhẹ để bạn tự suy nghĩ hoặc nói luôn đáp án đúng.
Việc đưa ra gợi ý cho thấy các bé tin rằng bạn mình có thể tự nghĩ ra câu trả lời nếu được hỗ trợ một chút. Ngược lại, khi bé nói luôn đáp án đúng, điều đó cho thấy bé nghĩ rằng bạn mình sẽ không thể tự làm được nếu không được chỉ rõ kết quả. Gợi ý giúp bạn học hỏi và rèn luyện kỹ năng, còn việc nói đáp án thì khiến bạn không có cơ hội suy nghĩ và tự học.
Kết quả cho thấy, trẻ thường đưa ra gợi ý cho những bạn được cho là “giỏi”, và lại nói luôn đáp án với những bạn được cho là “kém hơn”. Điều này vô tình khiến những bạn đang cần luyện tập lại có ít cơ hội học hơn. Các bé cũng hiểu rằng việc gợi ý nhẹ nhàng sẽ giúp bạn học được nhiều hơn là nói luôn đáp án.
Tác động đến thành tích
Những phát hiện này chỉ ra rằng cách trẻ giúp nhau có thể góp phần duy trì khoảng cách thành tích giữa học sinh khá và học sinh yếu. Khi chứng kiến việc một số bạn được giúp nhiều hơn hoặc được cho sẵn đáp án, trẻ có thể hình thành nhận định rằng các bạn đó không thông minh bằng. Ngược lại, những bạn nhận được nhiều sự giúp đỡ cũng có thể cảm thấy mình kém cỏi hơn so với người khác, ảnh hưởng tiêu cực đến lòng tự trọng.
Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn: trẻ nhận được nhiều sự giúp đỡ sẽ có ít cơ hội hơn để phát triển kỹ năng, dẫn đến việc tự nghi ngờ năng lực của bản thân và tiếp tục gặp khó khăn trong học tập.
Làm gì để phá vỡ vòng luẩn quẩn này?
Giáo viên và phụ huynh thường khuyến khích trẻ giúp đỡ lẫn nhau, tin rằng việc đó luôn mang lại lợi ích. Tuy nhiên, không phải hình thức giúp đỡ nào cũng mang đến kết quả tích cực. Mối quan hệ giúp đỡ không phải lúc nào cũng bình đẳng, và đôi khi việc lạm dụng hỗ trợ có thể gây ảnh hưởng xấu. Mặc dù trẻ thường có thiện chí giúp đỡ bạn bè, nhưng hình thức hỗ trợ không phù hợp có thể không mang lại giá trị thực sự.
Để thay đổi điều này, người lớn cần truyền đạt cho trẻ hiểu rằng năng lực không phải là điều cố định. Cần xây dựng văn hóa lớp học hướng tới sự phát triển, nơi việc được giúp đỡ không bị xem là yếu kém, mà là cơ hội để học hỏi. Khi nhận thức về sự giúp đỡ được thay đổi, trẻ sẽ có xu hướng đưa ra hình thức hỗ trợ phù hợp hơn với bạn bè, và đồng thời cảm thấy thoải mái hơn khi chủ động yêu cầu sự trợ giúp.
Cần có cái nhìn toàn diện về vai trò của trẻ trong việc tạo nên một môi trường học tập công bằng và tích cực. Sự hỗ trợ giữa bạn bè nếu được điều chỉnh đúng cách sẽ trở thành một trong những yếu tố góp phần thu hẹp khoảng cách thành tích trong lớp học.
Việc giúp đỡ nhau không chỉ là biểu hiện của sự hợp tác mà còn phản ánh cách trẻ nhìn nhận năng lực của bạn bè xung quanh. Khi được hướng dẫn đúng cách, những hành động hỗ trợ nhỏ giữa trẻ với nhau có thể trở thành nền tảng quan trọng để xây dựng tinh thần học tập tích cực, bình đẳng và phát triển toàn diện. Giáo viên, phụ huynh và những người chăm sóc cần đóng vai trò định hướng, giúp trẻ hiểu rằng mỗi người đều có thể tiến bộ nếu được trao cơ hội phù hợp. Bằng cách đó, môi trường học tập không chỉ trở nên công bằng hơn mà còn tạo điều kiện để mỗi đứa trẻ phát triển hết tiềm năng của mình.